JAK ZOSTAĆ RADNYM?

Wybrańcy ludu, a w rzeczywistości tylko – bezradni radni. Tak zwykle wyborcy określają swoich przedstawicieli w radach gmin i powiatu. I narzekają: że mało energiczny, że mało aktywny, że żaden z niego społecznik, nie interesują go problemy mieszkańców. Padały też w wielu przypadkach zarzuty, że radny żyje z diety lub że nie mieszka w okręgu, z którego startował. Wymieniać możemy bez końca. Teraz niemal każdy z nas stoi przed możliwością zmiany samorządowej rzeczywistości. Za chwilę wybory do rad: gmin, powiatów i województw. Wszystkim, którzy nie są zadowoleni z pracy radnych podpowiadamy: jak samemu zostać – zaradnym lub nieporadnym – radnym.

Dla wszystkich zainteresowanych działaniem w samorządzie opracowaliśmy krótki informator – kto, jak może zostać radnym oraz co za sobą niesie „praca” w samorządzie – bez względu na szczebel.

Kto może zostać radnym?

Tu odpowiedź jest prosta, bowiem radnym może zostać niemal każdy. Radnym gminy może zostać obywatel państwa należącego do Unii Europejskiej (nie ma obowiązku posiadania polskiego obywatelstwa), trzeba natomiast posiadać bierne prawo wyborcze (prawo wybieralności). Kandydat nie może być pozbawiony praw wyborczych w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem. Przyszły radny gminny musi, najpóźniej w dniu wyborów mieć ukończone 18 lat. Musi również na stałe mieszkać na obszarze danej gminy. I tu pojawia się często problem, bowiem w naszym powiecie zdarzały się sytuacje, że radny nie mieszkał w swoim okręgu, a był jedynie zameldowany. Szeroko, przykład Jacka Sularza – wiceprzewodniczącego Rady Gminy i Miasta Koziegłowy, opisywaliśmy w ubiegłym roku. Z naszych ustaleń wynikało, że radny Sularz mieszka w Nowej Wsi, a w domu w Lgocie Nadwarcie, w którym jest zameldowany, mieszka ktoś inny. Sprawdziliśmy, poinformowaliśmy gminę. Sularz dalej jest radnym, choć naszym zdaniem bezprawnie. To niejedyny przykład: Mariola Tabaka, przyjęła mandat radnej Rady Miasta Myszkowa (SLD- Porozumienie Lewicy) po radnej zmarłej w trakcie kadencji. Tabaka, gdy startowała na radną, mieszkała na Będuszu (Myszków), ale w chwili wyboru już w Żarkach. A to inna gmina. Radna Tabaka nie ma prawa sprawować mandatu w Myszkowie, bo to nie meldunek w bloku na Mijaczowie decyduje o zamieszkaniu na terenie gminy! W Żarkach mieszka ona, mąż, dzieci i pies radnej. Identyczna sytuacja z radnym z Zawady (Rada Miasta i Gminy Żarki) Wilhelmem Patoniem. Kiedyś w Zawadzie mieszkał, ale w 2012 roku się wyprowadził. Z mandatu radnego nie zrezygnował. Dalej bierze udział w pracach Rady Gminy, pobiera dietę.

Kolejny wymóg dla kandydatów do rad to wpis do rejestru wyborców, właściwego dla danej jednostki samorządowej. Kandydatem na radnego nie może być osoba karana za przestępstwo umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, lub wobec której wydany był prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego, ani osoba pozbawiona praw publicznych wyrokiem sądu. Kandydatem na radnego nie może być też osoba, która - zgodnie z wyrokiem sądu - złożyła niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne.

Osoba wybrana na radnego nie może wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy, w której uzyskała mandat, oraz wykonywać funkcji kierownika lub jego zastępcy w jednostce organizacyjnej tej gminy. Radni nie mogą prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, w której radny uzyskał mandat, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności. Jeżeli radny przed rozpoczęciem wykonywania mandatu prowadził działalność gospodarczą na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami z wykorzystaniem mienia komunalnego gminy, jest obowiązany do zaprzestania prowadzenia tej działalności gospodarczej w ciągu 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania. Niewypełnienie powyższego obowiązku stanowi podstawę do stwierdzenia wygaśnięcia mandatu radnego.

Jak zostać radnym?

Aby zostać radnym same chęci nie wystarczą, trzeba jeszcze założyć komitet wyborczy. Każdy komitet wyborczy powinien skupiać co najmniej 5 osób, mających prawo wybierania. Osoby te nie muszą zamieszkiwać na terenie danej gminy, powiatu czy województwa. Powołanie komitetu wyborczego musi być poparte co najmniej 20 podpisami wyborców mających prawo wybierania. Tu jednak mamy odstępstwa. Komitet wyborczy wyborców, który zamierza zgłaszać kandydatów na radnych tylko w jednej gminie liczącej do 20 tys. mieszkańców, jest zwolniony z obowiązku zbierania podpisów osób popierających utworzenie komitetu. Ponadto pełnomocnik wyborczy w takim komitecie jest jednocześnie pełnomocnikiem finansowym komitetu. Po zebraniu podpisów osób popierających utworzenie komitetu, pełnomocnik wyborczy w terminie do 70. dnia przed dniem wyborów (przed 6. września), zawiadamia o jego utworzeniu właściwego miejscowo dla siedziby komitetu komisarza wyborczego. Jaka jest rola komitetu? Przede wszystkim zajmuje się on organizacją wyborów, zgłoszeniem list kandydatów, a po wyborach złożeniem sprawozdania finansowego.

Koszty kampanii

W gminie do 20 tys. mieszkańców na kampanię nie możemy wydać więcej niż 750zł. W gminach powyżej 20 tys. mieszkańców wydatki nie mogą przekroczyć 1000. zł. W przypadku mandatów radnych powiatu limit wynosi 2 tys. zł, a do sejmiku województwa 5 tys. zł.

Ile głosów potrzeba by zostać radnym?

Wszystko uzależnione jest od wielkości gminy, więc wynik może być różny. W mniejszych okręgach wystarczy niewiele ponad sto głosów, zaś w większych okręgach (województwo, powiat, miasto) kandydat musi uzyskać co najmniej 5% poparcie, by uczestniczyć w podziale mandatów, a mandat otrzymują ci, którzy uzyskali największą liczbę głosów.

Zarobki radnego

Miejsce w samorządzie to nie praca lecz służba i co za tym idzie radny nie dostaje wynagrodzenia za pracę, lecz ma prawo do diety. Dieta jest rekompensatą za utracone zarobki w trakcie pełnienia funkcji, jest też zwrotem kosztów związanych z pełnieniem mandatu. Tyle teorii. W praktyce dieta to często druga pensja lub extra emerytura. Formalnie wysokość diety nie może w ciągu miesiąca przekroczyć półtorakrotnej kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej, dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Obecnie w gminach od 15 tys. do 100 tys., maksymalna wysokość diety wynosić może 1.987,27 zł. W gminach do 15 tys. to obecnie nie więcej niż 2.324,85 zł. Radny korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych, co oznacza m.in., że pracodawca nie może tak po prostu zwolnić radnego z pracy.

Obowiązki

Po uzyskaniu wymaganej liczby głosów i uzyskaniu mandatu, radny zobowiązany jest jeszcze do złożenia przysięgi i oświadczenia majątkowego. I tu często pojawia się problem, bo wielu kandydatów nie chce ujawniać swoich majątków. Startują do rad, „nabijając” głosów komitetowi, a później rezygnują. Takich przypadków mieliśmy kilka: Krzysztof Czyż (Rada Powiatu), Rafał Kołakowski i Wojciech Łubianka (Rada Miasta Myszkowa). Gdy wszystkie formalności zostaną dopełnione radny może pełnoprawnie pełnić swoją funkcję.

Radni przede wszystkim powinni pracować dla dobra wspólnego, nie swojego. Więc tym którzy podejmą się trudu kandydowania w wyborach proponujemy chwilę refleksji, po co startują. Nie będziemy musieli później czytać o skandalach związanych z prymitywnymi kontami facebookowymi (Jarosław Kumor - radny powiatu), nie będziemy musieli sprawdzać czy radny mieszka tam, gdzie deklaruje i czy żyje tylko z diety (Jacek Sularz – radny GiM Koziegłowy i inni), nie będziemy zastanawiać się nad etyką udziału członków rodziny w gminnych przetargach (Leonard Jagoda – radny GiM Koziegłowy), nie będziemy widywać tych samych nazwisk w radach i na drzwiach urzędu (Joanna Kołodziejczyk – radna GiM Koziegłowy, Piotr Kołodziejczyk – radny powiatowy), nie będziemy czytać o tym, że prokuratura przygląda się działaniom starosty myszkowskiego… Wyliczać możemy bez końca. 16. listopada wybierzemy radnych gmin, powiatu i Sejmiku Woj. Śląskiego na nową 4-letnią kadencję.

Katarzyna Kieras